26. Instrumenty finansowe

26.1 Zarządzanie ryzykiem kapitałowym

Podstawowym założeniem polityki Grupy w zakresie zarządzania kapitałami jest utrzymanie silnej bazy kapitałowej, która będzie podstawą zaufania ze strony inwestorów, kredytodawców oraz rynku i która zapewni przyszły rozwój Grupy. Grupa monitoruje zmiany w akcjonariacie, wskaźniki rentowności kapitału oraz wskaźniki relacji kapitału własnego do zobowiązań.

Grupa zarządza kapitałem by zagwarantować zdolność do kontynuacji działalności przy jednoczesnej maksymalizacji rentowności dla akcjonariuszy dzięki optymalnej relacji zadłużenia do kapitału własnego.

Struktura kapitałowa Grupy obejmuje zobowiązania, na które składają się kredyty i pożyczki ujawnione w nocie 19, oraz pozostałe zobowiązania finansowe ujawnione w nocie 24 oraz kapitał własny (w tym wyemitowane akcje, kapitały rezerwowe i zysk zatrzymany) ujawniony w nocie 18.

Jednostka Dominująca jako spółka akcyjna podlega regulacji wynikającej z art. 396. § 1 Kodeksu spółek handlowych, który wymaga przekazania na kapitał zapasowy spółki akcyjnej co najmniej 8% zysku za dany rok obrotowy, dopóki kapitał ten nie osiągnie co najmniej jednej trzeciej kapitału zakładowego.

26.2 Kategorie instrumentów finansowych

Klasyfikacja instrumentów finansowych

Aktywa finansowe

Zobowiązania finansowe

Zyski/straty dotyczące poszczególnych kategorii(+/-)

W uzupełnieniu danych finansowych informujemy, że:

• Grupa Kapitałowa nie posiada aktywów finansowych zaprezentowanych w sprawozdaniu z sytuacji finansowej na dzień 31 grudnia 2014 roku i 31 grudnia 2013 roku, których warunki zostały renegocjowane,
• oprócz odpisów aktualizujących wartość należności opisanych w nocie 16 Grupa Kapitałowa nie tworzyła innych odpisów,
• w Grupie Kapitałowej w roku 2014 i 2013 nie wystąpiły przypadki przekwalifikowania składników aktywów finansowych, wynikające z terminu ich zapadalności na dzień bilansowy,
• w 2014 roku i w 2013 roku Grupa Kapitałowa nie emitowała instrumentów zawierających składnik zobowiązaniowy i składnik kapitałowy a także mieszczących w sobie złożenie cech wbudowanych instrumentów pochodnych, których wartości są współzależne,
• w 2014 roku i 2013 roku Grupa Kapitałowa nie przejmowała w posiadanie ustanowionego na jej rzecz zabezpieczenia.

26.3 Zarządzanie ryzykiem finansowym

Ryzyko finansowe, na które narażona jest Grupa Azoty obejmuje ryzyka: kredytowe, płynności oraz rynkowe (obejmujące przede wszystkim ryzyko walutowe oraz ryzyko stopy procentowej). Ryzyka te powstają w normalnym toku działalności Grupy. Celem zarządzania ryzykiem finansowym w Grupie Azoty jest zminimalizowanie wpływu czynników rynkowych, takich jak kursy walutowe i stopy procentowe, na zatwierdzone w budżecie grupy kapitałowej na dany rok podstawowe parametry finansowe (wynik finansowy, wielkość przepływów pieniężnych) z wykorzystaniem hedgingu naturalnego i instrumentów pochodnych.

26.3.1 Ryzyko kredytowe

Ryzyko kredytowe jest to ryzyko poniesienia przez Grupę strat finansowych na skutek niewypełnienia przez klienta lub kontrahenta będącego stroną instrumentu finansowego swoich kontraktowych zobowiązań.

Ryzyko kredytowe w Grupie dotyczy głównie należności z tytułu dostaw i usług, krótkoterminowych lokat bankowych oraz środków na rachunku objętych cash-poolingiem.

Poniższa tabela przedstawia maksymalną ekspozycję Grupy na ryzyko kredytowe:

Należności z tytułu dostaw i usług

Struktura ryzyka kredytowego należności z tytułu dostaw i usług według grup produktów w Grupie jest przedstawiona w poniższej tabeli.

Struktura ryzyka kredytowego należności z tytułu dostaw i usług według grup produktów w Grupie

Należności Grupy Azoty z tytułu dostaw i usług, stanowiące ponad 59% łącznych należności z tytułu dostaw i usług Grupy od jednostek niepowiązanych (31 grudnia 2013 roku 53%), są objęte ochroną w ramach polis ubezpieczenia kredytu kupieckiego, które ograniczają ryzyko kredytowe do poziomu udziału własnego w szkodzie (5% do 10% wartości ubezpieczonych należności). Polisy te zapewniają bieżący monitoring sytuacji finansowej kontrahentów oraz ich windykację w uzasadnionych przypadkach, natomiast z chwilą faktycznej lub prawnej niewypłacalności kontrahenta, wypłatę odszkodowania w wysokości od 90% do 95% kwoty należności objętych ubezpieczeniem.

Ponadto ponad 14% należności z tytułu dostaw i usług Grupy Azoty od jednostek niepowiązanych (31 grudnia 2013 roku: 14%), jest zabezpieczone akredytywami, gwarancjami, które są wyłączone z ubezpieczenia.

Grupa Azoty prowadzi jednolitą politykę zarządzania ryzykiem kredytowym, dokonując bieżącej oceny zdolności kredytowej odbiorców wraz z ich stałym monitoringiem, wykorzystując do tego raporty wywiadowni gospodarczych, rejestry dłużników oraz historię kredytową, a w uzasadnionych przypadkach wymaga stosownych zabezpieczeń.

Grupa Azoty udziela odroczonego terminu płatności do wartości rynkowej ustanowionego przez kontrahentów zabezpieczenia, co dotyczy przede wszystkim kontrahentów krajowych z segmentu nawozów.

Kontrahenci, w stosunku do których Grupa nie posiada pozytywnej historii współpracy lub sprzedaż następuje sporadycznie, a nie jest możliwe uzyskanie dla nich ubezpieczonego limitu kredytowego, dokonują zakupów w formie przedpłaty. Natomiast limit kredytu kupieckiego jest przyznawany kontrahentom w pierwszej kolejności na podstawie decyzji towarzystwa ubezpieczeniowego oraz uzupełniająco w oparciu o pozytywną historię współpracy i zdolność kredytową, określaną na podstawie raportów wywiadowni gospodarczych, sprawozdań finansowych oraz historii płatniczej klienta.

Ekspozycja na ryzyko kredytowe zdefiniowana jest jako całość nierozliczonych należności, które są na bieżąco monitorowane przez wewnętrzne służby finansowe Grupy (indywidualnie w stosunku do każdego klienta), a w przypadku należności objętych ubezpieczeniem, równocześnie przez analityków ryzyka kredytowego towarzystw ubezpieczeniowych. Uwzględniając obowiązujące w Grupie procedury oraz zdywersyfikowany portfel klientów ocenia się, że koncentracja ryzyka kredytowego nie jest znacząca.

Około 54% (31 grudnia 2013 roku: 59%) salda należności to należności Grupy Azoty od klientów mających siedzibę poza Polską, natomiast pozostałe 46% (31 grudnia 2013 roku: 41%) to należności z tytułu dostaw i usług od odbiorców krajowych.

Obroty Grupy Azoty koncentrują się w trzech głównych segmentach, związanych z profilem działalności. Największy udział w należnościach z tytułu dostaw i usług Grupy mają należności odbiorców z Segmentu Nawozy–Agro 35,6% (31 grudnia 2013 roku: 39,9%), a następnie kolejno z Segmentu Tworzyw 27,3% (31 grudnia 2013 roku: 23,7%) i z Segmentu Chemia 26,7% (31 grudnia 2013 roku: 21,5%). W segmentach Tworzyw oraz Chemii przeważają odbiorcy zagraniczni, do których sprzedaż odbywa się z odroczonym terminem płatności, w większości w ramach ubezpieczonych limitów kredytowych, a w pozostałych przypadkach w ramach otwartych akredytyw i gwarancji. Natomiast w grupie odbiorców z Segmentu Nawozy-Agro przeważają odbiorcy krajowi, do których sprzedaż w przypadku kontrahentów o sprawdzonej wiarygodności kredytowej, odbywa się z odroczonym terminem płatności w ramach ubezpieczonych limitów kredytowych lub ustanowionych zabezpieczeń, a w pozostałych przypadkach w formie przedpłat.

Przeterminowane należności z tytułu dostaw i usług, które nie utraciły wartości

Zmianę stanu odpisów aktualizujących należności przedstawia nota nr 16.

Środki pieniężne i lokaty

Środki pieniężne i ich ekwiwalenty są lokowane w instytucjach finansowych o wysokiej wiarygodności finansowej, których współczynniki wypłacalności są utrzymywane na bezpiecznym poziomie. Nadwyżka krajowych środków pieniężnych jest utrzymywana w pierwszej kolejności na rachunkach technicznych, powiązanych z ujemnymi saldami kredytów w rachunku bieżącym spółek z Grupy Azoty w ramach usługi cash-poolingu wirtualnego świadczonego przez PKO BP S.A.

26.3.2 Ryzyko płynności

Ryzyko utraty płynności finansowej jest to ryzyko wystąpienia braku możliwości spłaty przez Grupę jej zobowiązań finansowych w momencie ich wymagalności. Działania mające na celu ograniczenie przedmiotowego ryzyka obejmują właściwe zarządzanie płynnością finansową, realizowane są poprzez poprawną ocenę poziomu zasobów środków pieniężnych w oparciu o plany przepływów środków pieniężnych w różnych horyzontach czasowych. Jednostka Dominująca, optymalizuje zarządzanie nadwyżkami środków finansowych przy wykorzystaniu usługi cash-poolingu, pożyczek odnawialnych oraz polityki dywidendowej w ramach spółek z Grupy.

Grupa zaciągnęła pożyczki i kredyty, które zawierają kowenanty. Złamanie tych kowenantów w przyszłości mogłoby skutkować koniecznością spłaty tych pożyczek i kredytów wcześniej niż przedstawiono w tabeli poniżej. W 2014 i 2013 roku w Grupie nie występowały naruszenia w terminach spłat zobowiązań lub innych warunków zobowiązań, które mogłyby skutkować żądaniem wcześniejszej spłaty tych zobowiązań. Płatności odsetek od kredytów, pożyczek i innych instrumentów finansowych oprocentowanych według zmiennej stopy procentowej zostały oszacowane na bazie stóp procentowych na dzień bilansowy, które mogą się zmienić w przyszłości.

Poniższa tabela przedstawia wartość zakontraktowanych przepływów pieniężnych dotyczących zobowiązań finansowych na dzień bilansowy.

31 grudnia 2014

31 grudnia 2013

Nota 26.3.3 Ryzyko rynkowe

Ryzyko stopy procentowej

Ekspozycja Grupy Azoty na zmiany stóp procentowych dotyczy głównie środków pieniężnych i ekwiwalentów środków pieniężnych, aktywów finansowych, jak również kredytów bankowych, pożyczek, faktoringu oraz leasingu, opartych na zmiennej stopie procentowej bazującej na WIBOR + marża i odpowiednio EURIBOR + marża w przypadku kredytów i faktoringu w EUR oraz LIBOR + marża w przypadku kredytów w USD. Grupa nie zabezpieczała w 2014 roku ryzyka zmian stopy procentowej.

Poniższa tabela przedstawia profil podatności (maksymalną ekspozycję) Grupy na ryzyko zmiany stóp procentowych poprzez prezentację instrumentów finansowych w podziale według zmiennych stóp procentowych:

Działania dotyczące ograniczenia ryzyka zmian stóp procentowych obejmują bieżące monitorowanie sytuacji na rynku pieniężnym. Część nadwyżki krajowych środków finansowych Grupy jest objęta usługą cash-poolingu wirtualnego i oprocentowana wg rynkowej stawki WIBOR 1M, wspólnej dla zbilansowanych ujemnych i dodatnich sald rachunków bieżących spółek z Grupy Azoty, co pozwala na efektywne stosowanie hedgingu naturalnego w tym zakresie.

W okresie objętym sprawozdaniem obserwowano stabilizację poziomu stóp rynkowych WIBID oraz WIBOR w I połowie 2014 roku, a następnie ich ponowny spadek w II półroczu 2014 roku, wynikający z decyzji o obniżce stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej, w związku z utrzymywaniem się zjawisk deflacyjnych i zahamowania tempa wzrostu PKB, co miało korzystny wpływ na obniżenie średniego oprocentowania kredytów i pożyczek Grupy Azoty w roku 2014, ograniczając tym samym poziom kosztów odsetkowych ponoszonych od  zobowiązań finansowych Grupy.

Grupa przeprowadziła analizę wrażliwości instrumentów finansowych o zmiennej stopie procentowej na zmianę rynkowych stóp procentowych. W poniższej tabeli zaprezentowano wpływ, jaki miałoby zwiększenie i zmniejszenie stopy procentowej o 100 bp na wynik finansowy i na kapitały własne. Analiza została przeprowadzona przy założeniu, że wszystkie inne zmienne jak np. kursy wymiany walut pozostają niezmienione.

Analiza wrażliwości:(+/-)

Ryzyko kursowe

Ryzyko kursowe Grupy Azoty związane jest z transakcjami rozliczanymi przez Grupę w walutach obcych, obejmującymi ponad 1/2 przychodów oraz około 1/3 jej kosztów. Wahania kursowe mają wpływ na wielkość przychodów ze sprzedaży i koszty zakupu surowców. Umocnienie waluty krajowej ma negatywny wpływ na rentowność eksportu oraz sprzedaż krajową denominowaną w walutach obcych, a z kolei osłabienie waluty krajowej ma pozytywny wpływ na rentowność. Spowodowane wahaniami kursowymi zmiany przychodów z eksportu oraz ze sprzedaży krajowej wycenianej na bazie notowań rynkowych, częściowo są kompensowane poprzez zmiany kosztów importu surowcowego, zmniejszając w dużej mierze ekspozycję Grupy Azoty na ryzyko zmian kursów walutowych.

Grupa Azoty ogranicza istniejące ryzyko wynikające z ekspozycji walutowej netto poprzez stosowanie wybranych instrumentów i działań związanych z zabezpieczeniem przed ryzykiem kursowym w oparciu o bieżącą i planowaną ekspozycję walutową netto. Grupa wykorzystywała do zabezpieczenia pozycji walutowej w okresie sprawozdawczym w pierwszej kolejności hedging naturalny, transakcje faktoringu i dyskonta wierzytelności walutowych oraz uzupełniająco transakcje terminowe forward i korytarz walutowy. W 2014 roku Grupa posiadała przede wszystkim otwartą ekspozycję walutową netto w EUR stanowiącą 63% (2013 rok: 63%) całej ekspozycji oraz w pozostałej części 37%  (2013 rok: 37%) ekspozycję w USD, które były częściowo zabezpieczane (maksymalnie do poziomu 80% planowanej ekspozycji netto).

Poniższa tabela przedstawia profil podatności Grupy na dzień bilansowy na ryzyko zmiany kursów walutowych poprzez prezentację instrumentów finansowych (bez instrumentów pochodnych) w podziale według walut, w których są one denominowane:

Ekspozycja bilansowa na ryzyko kursowe:

Ryzyko zmian cen surowców, wyrobów, usług

W celu ograniczenia ryzyka w tym zakresie, podejmowane są działania mające na celu zawieranie w kontraktach sprzedaży zapisów „symetrycznych” do zawartych w kontraktach zaopatrzenia (np. zapisy odwołujące się do notowań ICIS-LOR).

26.4 Wartość godziwa instrumentów finansowych

Poniżej przedstawiono szczegóły dotyczące wartości godziwych instrumentów finansowych, dla których jest możliwe ich oszacowanie:

• środki pieniężne i ich ekwiwalenty, krótkoterminowe depozyty bankowe oraz krótkoterminowe kredyty bankowe. Wartość bilansowa wyżej wymienionych instrumentów jest zbliżona do ich wartości godziwej z uwagi na szybką zapadalność tych instrumentów,
• należności handlowe, pozostałe należności, zobowiązania handlowe. Wartość bilansowa wyżej wymienionych instrumentów jest zbliżona do ich wartości godziwej z uwagi na ich krótkoterminowy charakter,
• długoterminowe pożyczki i kredyty bankowe. Wartość bilansowa wyżej wymienionych instrumentów jest zbliżona do ich wartości godziwej z uwagi na głównie zmienny charakter ich oprocentowania,
• instrumenty pochodne walutowe, na stopę procentową. Wartość bilansowa wyżej wymienionych instrumentów jest równa ich wartości godziwej,
• aktywa finansowe dostępne do sprzedaży. Wartość bilansowa wyżej wymienionych instrumentów jest równa ich wartości godziwej.

W Grupie Azoty nie wystąpiły w 2014 roku i 2013 roku instrumenty, dla których wartość początkowa z transakcji różniłaby się od jej wartości godziwej na ten dzień przy użyciu stosowanej techniki wyceny.

Wartość godziwa instrumentów finansowych Grupy wycenianych w wartości godziwej w podziale na poziomy klasyfikacji kształtowała się następująco:

31 grudnia 2014 roku

31 grudnia 2013 roku

Przyjęta w tabeli hierarchia wartości godziwej jest następująca:

Poziom 1 – cena notowana na aktywnym rynku dla tych samych składników aktywów lub zobowiązań,

Poziom 2 – wartości ustalone w oparciu o dane wejściowe inne niż notowane ceny poziomu 1, które są pośrednio lub bezpośrednio możliwe do zaobserwowania lub ustalenia na podstawie danych rynkowych,

Poziom 3 – wartości ustalone w oparciu o dane wejściowe, które nie opierają się na danych rynkowych możliwych do zaobserwowania.

Wartość godziwa kontraktów walutowych forward oraz na stopę procentową zaprezentowanych w poziomie II jest ustalana na podstawie wyceny przeprowadzonej przez banki, z którymi zawarto odpowiednie kontrakty. Wyceny te są sprawdzane poprzez dyskontowanie spodziewanych przepływów pieniężnych z kontraktów za pomocą rynkowych stóp procentowych obowiązujących na dzień bilansowy.

Grupa posiada inwestycje o wartości 13 205 tys. zł (31 grudnia 2013 roku: 13 224 tys. zł) w udziały spółek, które zostały zakwalifikowane do poziomu III, ponieważ udziały te nie są notowane na aktywnym rynku oraz nie wystąpiły transakcje dotyczące tych udziałów. Wartość godziwa udziałów została oszacowana przez rzeczoznawcę za pomocą technik wyceny zawierających istotne nieobserwowane dane wsadowe, tj. prognozy przepływów pieniężnych oraz stopy dyskonta.

26.5 Instrumenty pochodne

Walutowe instrumenty pochodne

Według stanu na dzień 31 grudnia 2014 roku wartość nominalna niezrealizowanych walutowych instrumentów pochodnych na sprzedaż waluty (forwardów) Grupy Kapitałowej wynosiła łącznie 28 750 tys. EUR (z terminami zapadalności: na styczeń 2015 – 4 750 tys. EUR, luty i marzec 2015 - po 5,5 mln EUR, kwiecień 2015 – 5 mln EUR, maj 2015 – 3,5 mln EUR, czerwiec 2015 – 1,5 mln EUR oraz lipiec, sierpień i wrzesień 2015 – po 1 mln EUR) oraz 6 755 tys. USD (z terminami zapadalności: na styczeń 2015 – 1 515 tys. USD, luty 2015 – 1 610 tys. USD, marzec 2015 – 1 630 tys. USD, kwiecień i maj 2015 – po 700 tys. USD oraz czerwiec 2015 – 600 tys. USD. Na dzień 31 grudnia 2013 roku wartość nominalna otwartych walutowych instrumentów pochodnych na sprzedaż waluty wynosiła 9 300 tys. EUR oraz 5 100 tys. USD.

Transakcje są zawierane wyłącznie z wiarygodnymi bankami w ramach umów ramowych. Wszystkie zawarte transakcje mają odzwierciedlenie w transakcjach fizycznych wynikających z walutowych przepływów pieniężnych. Walutowe transakcje terminowe i pochodne zawierane są zgodne z walutową ekspozycją Grupy Azoty i mają na celu ograniczenie wpływu na wynik finansowy, zmienności kursu walutowego.

Instrumenty pochodne na prawa do emisji

Według stanu na dzień 31 grudnia 2014 roku Grupa posiadała otwarte kontrakty futures na zakup praw do emisji w wysokości 769 tys. jednostek EUA z terminami zapadalności na: marzec 2015 roku – 200 tys. jednostek o wartości, grudzień 2015 roku – 420 tys. jednostek, oraz grudzień 2016 roku – 149 tys. jednostek. Na dzień 31 grudnia 2013 roku Grupa posiadała otwarte kontrakty futures na zakup praw do emisji w wysokości 395 tys. jednostek EUA.

Transakcje są zawierane z wiarygodnymi bankami w ramach umów ramowych. Wszystkie zawarte transakcje mają odzwierciedlenie w transakcjach fizycznych wynikających z faktycznej emisji gazów cieplarnianych w roku 2014. Kontrakty futures na prawa do emisji  zawierane są zgodnie z ekspozycją Spółki w zakresie niedoboru uprawnień do emisji (EUA) i mają na celu ograniczenie wpływu na wynik finansowy zmienności ceny rynkowej tych uprawnień.

Rachunkowość zabezpieczeń

Grupa w 2014 roku i 2013 roku nie stosowała rachunkowości zabezpieczeń.